Kiedy stawiać przecinki? Porady dla copywritera

Rola przecinka w zdaniu

Przecinek wbrew pozorom może wiele zmienić, czego dowodzi pewna akademicka anegdota. Żołnierze pojmali jeńców i wysyłają do dowództwa depeszę z pytaniem czy mają oszczędzić pojmanych. Otrzymują oni telegram z rozkazem: Nie strzelajcie!. Ale przecinek postawiony w tym samym zdaniu Nie, strzelajcie! - byłby już dla jeńców wyrokiem śmierci. Ta historia pokazuje, że przecinek może zmienić sens całego zdania. Dlatego też każdy (a w szczególności copywriter) powinien bacznie zwracać uwagę na interpunkcję, aby przecinek nie wprowadził czytelnika w błąd.

Kiedy stawiamy przecinek?

Polszczyzna nigdy nie należała do łatwych języków, dlatego też kwestia stawiania lub niestawiania przecinka nie da się opisać jedną regułką, ponieważ zawsze znajdą się wyjątki. Czy przed ale stawiamy przecinek? Czy przecinek przed oraz jest zgodny z zasadami interpunkcji? Takich pytań pojawia się mnóstwo, kiedy copywriter pracuje nad tekstem. Aby wiedzieć, kiedy stawiać przecinek, warto trzymać się poniższych zasad. Wtedy pytania typu: czy przed aby stawiamy przecinek albo niemal identycznie brzmiące - czy przed czy stawiamy przecinek nie będą już zaprzątać nam głowy.

Zasada nr 1. Przecinki stawiamy, gdy wymieniamy w zdaniu wyrazy, które mają równorzędne znaczenie (mogą to być przedmioty, zjawiska, czynności).

Przykłady:

• W naszym sklepie znajdziesz szampony, żele pod prysznic, płyny do kąpieli.
• Masz dość jesiennej, nieprzyjemnej, depresyjnej aury?

Wyjątek! Przecinków nie stawiamy, gdy wymieniamy w zdaniu wyrazy, które nie mają równorzędnego znaczenia. Na przykład: Twój ulubiony kremowy balsam jest już dostępny w naszym sklepie!

Zasada nr 2. Powtarzające się wyrazy i spójniki oddzielamy przecinkiem.

Ta zasada interpunkcji może dziwić niektórych, którzy ze szkoły pamiętają, że przed spójnikami i, a (= i), oraz, tudzież, lub, albo, bądź, czy, ani, ni - nie stawiamy przecinków. I tak oczywiście jest, o ile dany spójnik występuje w zdaniu tylko raz. Dlatego na pytanie, czy przed oraz stawiamy przecinek, odpowiedź może być zarówno przecząca, jak i twierdząca. Przyjrzyjmy się kilku przypadkom, w których zasada ta występuje:

• przecinek przed oraz - np. Na stole leżały narzędzia, takie jak młotek oraz metrówka, oraz różnego rodzaju gwoździe.
• przecinek przed i - np. W torbie na zakupy trzymała soczyste jabłka i gruszki, i ulubione orzechy laskowe.
• przecinek przed czy - np. Czy wybierzesz lody, czy może wolisz owocowe sorbety, czy też zdecydujesz się na coś zupełnie innego.
• przecinek przed albo – np. Zwycięzca loterii będzie mógł wygrać albo złoty zegarek, albo bransoletkę z diamentami.
• przecinek przez lub - np. Podczas tego eventu będziesz mógł posłuchać wykładu o zdrowym odżywianiu lub wziąć udział w warsztatach gotowania, lub po prostu porozmawiać z dietetykami.

Zasada nr 3. Przecinki stawiamy na początku i na końcu we wtrąceniach lub dopowiedzeniach.

Przykłady:

• Henryk, czyli mój brat, robi najlepszego tatara na świecie.
• Mogę jechać do Hiszpani dopiero na jesień, choć z chęcią już dziś bym tam wyruszył.
• Uważałem go za szaleńca, i to od dawna.
• Musimy zwiększyć sprzedaż, to znaczy osiągnąć lepsze wyniki niż w poprzednim kwartale.

W dopowiedzeniach dość często pojawia się spójnik czyli, który ma na celu wyjaśnić odbiorcy informacje, o których nie posiada wiedzy. Dlatego też na pytanie czy przed czyli stawiamy przecinek, odpowiedź brzmi twierdząco. Analogicznie przecinek przed: to znaczy, innymi słowy również powinien zostać zastosowany.

Zasada nr 4. W zdaniach złożonych, w których występują co najmniej dwa orzeczenia, każde zdanie składowe powinno być wyodrębnione – przecinkiem, spójnikiem lub też spójnikiem i przecinkiem.

W zdaniach podrzędnie złożonych stawiamy:

• przecinek przed aby - np. W sezonie jesiennym należy stosować preparaty z witaminą C, aby nie zachorować.
• przecinek przed bo - np. Nie poszedł do szkoły, bo bolał go brzuch.
• przecinek przed by - np. Zamów nasz newsletter, by otrzymywać informacje o promocjach.
• przecinek przed gdy - np. Wyślemy Twój zakup, gdy tylko otrzymamy potwierdzenie wpłaty.
• przecinek przed jak - np. Nie powiedział jej, jak bardzo było mu przykro.
• przecinek przed który - np. Przeczytałem książkę, która zmieniła moje życie.
• przecinek przed ponieważ - np. Nie mogłem przyjść na spotkanie, ponieważ złapałem przeziębienie.
• przecinek przed że - np. Wiedziałem, że tak będzie.
• przecinek przed żeby - np. Wyjdź wcześniej, żeby nie przegapić autobusu.
• przecinek przed mimo że* - np. Przysługuje Ci rabat, mimo że posiadasz zniżkę dla stałego klienta.

*Mimo że - przecinek w zdaniu złożonym występuje przed dwuwyrazowym spójnikiem, natomiast nie rozdziela się jego poszczególnych składników dodatkowym przecinkiem.

W zdaniach współrzędnie złożonych sytuacja jest dużo bardziej skomplikowana, ponieważ przecinek przed spójnikiem występuje w zależności od rodzaju tegoż zdania.

Dotyczy to następujących sytuacji:

• w zdaniach przeciwstawnych stawiamy:
  • przecinek przed a - np. Poszłam wysłać list, a poczta była zamknięta.
  • przecinek przed ale - np. Nie musiał wcale tego robić, ale chętnie podjął się zadania.
  • przecinek przed lecz - np. Bardzo podoba mi się ta sukienka, lecz na razie nie mogę jej kupić.
  • przecinek przed tylko że - np. Zgadzam się z tą opinią, tylko że mam kilka uwag.
•  w zdaniach wynikowych stawiamy:
  • przecinek przed niż - np. Wolę spędzić czas na świeżym powietrzu, niż siedzieć w domu.
  • przecinek przed więc - np. Była zmęczona, więc poszła szybko spać.
  • przecinek przed dlaczego - np. Nie rozumiem, dlaczego nie chcesz ze mną porozmawiać.

Nie rozdziela się przecinkiem zdań złożonych współrzędnie połączonych następującymi spójnikami:

• łącznymi: i, a (w roli łącznika), ani, oraz, tudzież, zarazem - np. Lubię podróżować i często wyjeżdżam.
• rozłącznymi: lub, albo, bądź, czy - np. Pojadę na wycieczkę lub pójdę do kina.

Zasada nr 5. Jeżeli w zdaniu złożonym występuje imiesłowowy równoważnik zdania (w postaci imiesłowu przysłówkowego), wymaga on oddzielenia przecinkiem.

Przykłady:

• Podążając za nim, odkrył jego wielką tajemnicę.
• Przyszedłszy do pracy, wypił kawę i zabrał się za stertę papierów leżących na biurku.

Dwuznaczne i problematyczne sytuacje, czyli gdzie stawiamy przecinki

Jakkolwiek to zabrzmi, tak właśnie sprawa wygląda z tym „dość ruchliwym” znakiem interpunkcyjnym. Przed jednym i tym samym spójnikiem przecinek może wystąpić albo też nie – i jest to w naszym języku dość powszechna sytuacja. Przed czym stawiamy przecinek? – zademonstrujmy to na kilku przykładach:

Czy przed a stawiamy przecinek?

• Kupiłem kawę a potem poszedłem do parku - przed a przecinek jest zbędny, ponieważ pełni rolę łącznika w zdaniu współrzędnym.
• Chciałam wyjść z domu, a zaczął padać deszcz” - przed a należy postawić przecinek, ponieważ występuje on w zdaniu współrzędnym przeciwstawnym.
• Wykład był krótki a przystępny - tu a spełnia funkcję łącznika w zdaniu pojedynczym.

Podobnie sytuacja przedstawia się ze spójnikiem ani. W zdaniu: Nie pisał ani nie dzwonił - przed ani przecinek jest zbędny, ale już w innym przykładzie: Nie kupił ani masła, ani chleba - znak interpunkcyjny jest konieczny, ponieważ występuje przed powtórzonym spójnikiem.

Czy przed więc stawiamy przecinek?

• Zapomniał zeszytu, więc pisał na kartce papieru - więc występuje tu w roli spójnika wynikowego łączącego zdania współrzędne.
• Zapomniał zeszytu. Musiał więc pisać na kartce papieru - w zdaniach pojedynczych nie ma potrzeby dodawania przecinka przed więc.

Czy przed jak stawiamy przecinki?

• Zrobił to tak, jak chciałam. / Nie powiedział, jak to zrobił - mamy tu do czynienia ze zdaniami podrzędnie złożonymi, w takich przypadkach przecinki przed jak występują, aby rozdzielić zdania składowe.
• Zrób to tak jak zawsze - wyrażenie to stanowi konstrukcję porównawczą i nie wymaga rozdzielenia. Przed tak jak przecinek jest w tej sytuacji zbędny.
• W lesie rosną drzewa, takie jak sosny, świerki i dęby - tu mamy do czynienia z pewnym językowym niuansem: w tej sytuacji przed wyrażeniem takie jak przecinek możemy postawić, ponieważ dłuższe wyliczenie wymaga pauzy.

Po zwrocie grzecznościowym z wyrazami szacunku przecinek jest potrzebny czy nie?

Wiele trudności nasuwają zwroty grzecznościowe stosowane w oficjalnych pismach. Chodzi o takie sformułowania jak: z wyrazami szacunku, z poważaniem. Przecinek w tych przypadkach jest zbędny, ponieważ wynika to z konstrukcji tekstu, a nie reguł interpunkcji.

Z pewnością dojrzałeś pewną analogię w powyższych przykładach - przecinek lub jego brak przed spójnikiem zależy od funkcji, jaką ten pełni w zdaniu. Dlatego też należy zwracać uwagę, w jakim kontekście spójnik występuje - czy łączy, czy przeciwstawia, czy rozdziela. Łatwiej wtedy zrozumieć, kiedy przecinek jest potrzebny, a kiedy należy go pominąć. Mamy nadzieję, że przytoczone powyżej zasady, wyjątki i liczne przykłady sprawią, że przecinki przed aby, czy, jak - nie będą już dla Ciebie stanowiły językowej zagwozdki.

Przeczytaj także: Jak rozpocząć maila?