5 min czytania
Rozmowa z drugim człowiekiem często bywa najprostszym sposobem na zrozumienie tematu, który nas fascynuje. W dziennikarstwie przyjęło się, że wywiad to nie tylko seria pytań i odpowiedzi, ale też uważne słuchanie, umiejętne prowadzenie dialogu oraz wyczucie chwili. Dzięki temu dziennikarz może uzyskać cenne informacje i przedstawić je szerszej publiczności.
WYWIAD – czym jest i jakie elementy zawiera?
Wywiad to rodzaj dialogu, w którym dziennikarz świadomie kształtuje rozmowę, by odkryć fakty, emocje czy motywacje rozmówcy. Chodzi o to, by z jednej strony zapewnić przestrzeń na swobodne rozwinięcie myśli, a z drugiej – pilnować, by rozmowa nie zboczyła z obranego kursu.
Podstawą dobrego wywiadu jest szczere zainteresowanie rozmówcą. Kiedy rozmawiamy z ekspertem albo osobą, która ma coś ważnego do przekazania, liczy się nie tylko nasza wiedza, lecz także elastyczność i zdolność reagowania na nowe wątki.
Przed rozpoczęciem rozmowy warto ustalić, jaką rolę pełni bohater wywiadu, by móc dopasować styl do kontekstu. Niekiedy liczbę pytań ograniczyć warto do kilku najistotniejszych zagadnień, aby rozmówca miał przestrzeń na rozwinięcie myśli. Szczególną uwagę zwraca się też na informacje wywiadowcze, choć w obszarze medialnym to bardziej metafora dotycząca wiedzy, jaką chcemy wydobyć od gościa.
Jak napisać wywiad?
Dobry tekst rodzi się z właściwego podejścia do rozmowy. Nie wystarczy usiąść z dyktafonem i zapytać: „Co sądzisz o…?”. Trzeba wcześniej ustalić temat rozmówcy, sprawdzić, co może być dla niej istotne i zastanowić się nad rodzajem pytań. Warto zadawać pytania otwarte, które skłaniają do wyczerpującej odpowiedzi.
Przygotowanie wywiadu
Na etapie planowania i projektowania wywiadów opłaca się poznać kontekst, w jakim działa nasz gość. Jeżeli jest to wywiad naukowy, dobrze zorientować się w najnowszych badaniach. Gdy przygotowujesz wywiad polityczny, sprawdź bieżące wydarzenia i stanowisko partii czy grupy, którą reprezentuje rozmówca. Potem przychodzi czas na przeprowadzanie wywiadu – tu przydaje się swoboda, bo nigdy nie wiadomo, jak potoczy się dyskusja. Po wszystkim powstaje zapis wywiadu, czyli etap, w którym redagujesz treść, sprawdzasz styl i dbasz o płynność narracji.
Rodzaje wywiadu
Choć wywiad bywa postrzegany jako forma rozmowy, w praktyce można wyróżnić kilka wariantów. Każdy rodzaj ma swój cel i wymaga nieco innego podejścia.
Rodzaje wywiadów ze względu na medium
- Wywiad prasowy– spisany i publikowany w gazetach lub w internecie. Zwykle przechodzi proces autoryzacji i korekty, zanim dotrze do czytelników.
- Wywiad radiowy– emitowany w stacji radiowej, gdzie liczy się barwa głosu i żywa interakcja.
- Wywiad telewizyjny– oglądany przez widzów, więc poza treścią ważna jest mowa ciała i atmosfera w studiu.
- Wywiad w formie książki– obszerny zapis dłuższej rozmowy z ekspertem czy artystą. Często służy jako forma biografii lub rozwiniętego dialogu.
Klasyfikacja wywiadu wg Hansa-Joachima Netzera
- zur Sache– dotyczy faktów i skupia się na szczegółach informacyjnych. Świetnie pasuje do tematów ścisłych, kiedy wywiady dysponują informacjami czysto merytorycznymi.
- zur Person– kładzie nacisk na poglądy i osobowość rozmówcy. Nierzadko są to rozmowy o przeżyciach, wartościach i spojrzeniu na świat. Taki wywiad ma charakter publicystyczny.
Pozostałe rodzaje wywiadów
- Wywiad improwizowany– doskonały przykład sytuacji, gdy dziennikarz nie wie z wyprzedzeniem, kogo spotka. Dzieje się tak np. na festiwalach czy konferencjach, gdzie ludzie pojawiają się spontanicznie, a tematy rozmowy ewoluują w trakcie wydarzenia.
- Wywiad przygotowany– przed rozmową opracowuje się pytania i cele. W przypadku prasy bywa autoryzowany, zaś w radiu lub telewizji – emitowany na żywo lub rejestrowany z ewentualną obróbką dźwięku czy obrazu.
Niektóre formy mogą przybrać bardziej ścisłą strukturę, jak wywiad ustrukturyzowany, stosowany chociażby w badaniach ankietowych lub rekrutacjach (tu zdarza się też wywiad kompetencyjny). Z kolei wywiad z osobą znaną może dotyczyć życia prywatnego lub bieżących projektów, a wywiad z bohaterem literackim jest nietypową grą konwencji, używaną czasem w formie eksperymentu twórczego. W sferze służb specjalnych mamy takie formy jak wywiad wojskowy, wywiad elektroniczny czy wywiad czarny i wywiad biały, ale to już zupełnie inny świat niż klasyczne dziennikarstwo.
Cele wywiadu
Główny zamiar zawsze zależy od tematyki i okoliczności. Bywa, że wywiad służy pogłębieniu wiedzy o danym zagadnieniu (np. wywiad naukowy), a innym razem liczy się wyłącznie aspekt ludzki i chęć poznania motywacji rozmówcy. W przypadku kampanii wyborczych prowadzi się wywiad polityczny, który pomaga wyborcom zrozumieć stanowisko kandydata w konkretnych sprawach. Bywa też, że sama rozmowa ma formę show, co można zauważyć, oglądając typowy wywiad telewizyjny w popularnym programie rozrywkowym.
Niezależnie od rodzaju i medium, bardzo ważne jest dopasowanie formy do okoliczności. Czasami wystarczą tylko trzy, cztery precyzyjne pytania, bo cel można osiągnąć szybko. Indziej temat rozmówcy jest na tyle złożony, że rozmowa przeradza się w wielogodzinną sesję, z której powstaje rozbudowany materiał. Tak czy inaczej, wywiad pozwala dziennikarzowi i odbiorcy spojrzeć na zagadnienie z nieco innej strony i lepiej zrozumieć otaczający nas świat.
Czytaj także: Video Marketing – co to jest?